Geschiedenis spoorwegen
in en om
Roosendaal
 
Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.
 

De spoorwegovergang 'De Schuiven'
 
De spoorwegovergang, midden in het stadscentrum van Roosendaal, tussen Markt en Kade, is al sinds jaar en dag bekend onder de naam ‘De Schuiven’. De overweg is sinds 1972 uitgerust met een AHOB (Automatische Halve Overwegbomen). Maar kennelijk is het de Roosendalers toch ontgaan dat die sluitbomen niet 'schuiven', maar al 135 jaar lang 'wippen'.
 
Van oorsprong lag de overweg (sinds de opening van de spoorweg Antwerpen - Roosendaal in 1854) in de rijksstraatweg van Breda naar Bergen op Zoom. De afsluiting vond plaats met ‘schuifsluitbomen’, zoals gebruikelijk in de eerste decennia van de spoorwegen.
 
 
Een plaatje uit de eerste decennia van de overweg ontbreekt, vandaar dat we onze toevlucht moeten tot een plaatje op de Zeeuwse lijn uit 1913. Rechts zien we de overwegwachteres met in haar hand de schuifsluitboom. Indien de overweg open is, dan ligt de schuifsluitboom op een ijzeren stellage. Indien de overweg dicht is, dan valt de schuifboom in een beugel aan de overzijde (achter de landbouwwagen).
 
Ofschoon de lijn van Antwerpen over Roosendaal naar Moerdijk met een zijtak van Roosendaal naar Breda door een Belgische spoorwegmaatschapij (met geld uit Engeland) werd aangelegd, valt het te betwijfelen of er in West-Brabant 'rolschuifsluitbomen' of 'rolschuifbarrelen' naar Belgisch of Engels ontwerp zijn gebruikt. Hoogstwaarschijnlijk kwamen deze sluitbomen pas na 1880 in zwang, het jaar waarop de Staat der Nederlanden alle lijnen in West-Brabant verwierf en in exploitatie gaf bij de 'Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen' (SS). Overigens sloot een 'rolschuifsluitboom' een overweg hermetisch af.
 
 
'Rolschuifsluitbomen' waren in Belgie tot ver in de twintigste eeuw in gebruik. Soms hebben ze ook een herbestemming gekregen, zoals in Beauraing, waar er een is opgehangen aan extra jukken en dient als afsluiting van het stationsterrein. Het is goed te zien dat zo'n constructie een waarborg is voor een goede afsluiting. Het later veel in Nederland gebruikte traliewerk kwam in Belgie niet of nauwelijks voor, 15 juli 1978.
 
Na 1880 nam het verkeer, zowel op het spoor als over de weg in Roosendaal tussen Groot Roosendaal (Markt) en Klein Roosendaal (Kade) flink toe, zodat de spoorwegovergang in 1886 werd uitgerust met wipsluitbomen en (opvouwbaar) traliewerk. Dit zorgde voor een hermetische afsluiting voor voetgangers, want nogal wat fabrieksarbeiders naar en van hun werk aan de Oostelijke Havendijk hadden de vervelende gewoonte er onder door te kruipen en dat nog kort voor een aankomende trein.
 
 
Situatietekening van overweg 'De Schuiven', circa 1900. Aan de noordoostzijde van de overweg (rechts op tekening) staan de twee woningen (voor de overwegwachter en de opzichter Weg & Werken).
 
'De Schuiven' was één van de eerste overwegen in Nederland, die van zo'n inrichting werd voorzien. Voor het rijdend verkeer werden twee grote sluitbomen gemonteerd en voor voetgangers kwam er een afzonderlijk stel sluitbomen aan de zuidzijde van de overweg. De wachter kon deze apart openen en sluiten, zodat voetgangers in voorkomende gevallen nog wat langer de tijd kregen om over te steken. De bediening vond plaats met een handelinrichting, trekdraden en contragewichten. De inmiddels al lang in de volksmond gewortelde naam 'De Schuiven' bleef echter tot op de dag van vandaag voortleven.
 
 
Gezicht op de Dwarskade, circa 1900. Het voetpad ligt aan de zuidzijde van de overweg en heeft aparte sluitbomen. Rechts staat het huis voor de overwegwachter uit 1854 en aan de andere kant rechts het vroegere Rijkspost- en Telegraafkantoor. Vanaf 1898 was dit uitsluitend het Rijkstelegraafkantoor, want de Dienst voor de Posterijen kon toen een nieuw, fraai en nog altijd bestaand gebouw aan de Markt betrekken. Enkele jaren later stond het gebouw bij de overweg niet alleen bekend als het Rijkstelegraafkantoor, maar ook als 'Telefooncentrale' en -kantoor. Uiteindelijk werd dit in de jaren twintig afgebroken nadat de 'Telefooncentrale' en -kantoor waren overgebracht naar een nieuw gebouw achter het postkantoor aan de Markt.
 
De ansichtkaart toont de situatie nog vóór de aanleg van het nieuwe emplacement in de jaren 1904-1907. Vanuit het zuiden (links) naderen slechts twee hoofdsporen die kort voor en op de overweg via wissels splitsen in vijf sporen langs en tussen de perrons op het oude emplacement. De overwegbomen zijn al wel voorzien van dun traliewerk, maar nog niet in een opvallende kleur. Terwijl de sluitbomen aan de westzijde van de overweg (Dwarskade) al omhoog gaan, zijn die aan de kant van de Markt nog dicht.
 
Op de zijgevel van het pand aan de Dwarskade 1, op de hoek van de Badhuisstraat, is een bord met reclame voor 'Jurgens SOLO Margarine' gemonteerd.
 
 
Situatietekening van overweg 'De Schuiven', circa 1920. Rechts aan de noordoostzijde van de overweg staat alleen nog een (nieuwe) wachtpost voor de overwegwachter. Het gebouw van het vroegere Rijkspost- en Telegraafkantoor werd na 1920 gesloopt om plaats te maken voor een draaischijf.
 
 
Gezicht op de Dwarskade, circa 1910. Sinds eind 1907 kruisen vier hoofdsporen de overweg met vier nieuwe sluitbomen en degelijk en goed zichtbaar traliewerk. Het voetpad ligt nog steeds aan de zuidzijde van de overweg en heeft aparte sluitbomen. Rechts staat, iets meer in noordelijke richting op de plaats van de vroegere wachterswoning uit 1854, de nieuwe wachtpost E (in aansluiting op de vier nieuwe seinhuizen met de letters A t/m D) voor de overwegwachter. Aan de andere kant staat nog altijd het Rijkstelegraaf- en Telefoonkantoor.
 
 
Gezicht op de Dwarskade, circa 1920. Het voetpad ligt aan de zuidzijde van de overweg en heeft aparte sluitbomen (waarvan die aan de kant van de Markt buiten het beeld valt). Rechts staat de wachtpost E voor de overwegwachter (met een houten aanbouwtje als toilet, dat uiteraard niet veel meer was dan een plank met een gat erin en daaronder een ton, die regelmatig moest worden geleegd. Aan de andere kant stond het vroegere Rijkstelegraaf- en Telefoonkantoor. Boven de wachtpost E steekt de bordesseinpaal omhoog voor treinen in de richtingen Antwerpen en Vlissingen.
 
 
Gezicht op de Dwarskade, circa 1930. Het voetpad ligt aan de zuidzijde van de overweg en heeft aparte sluitbomen (waarvan die aan de kant van de Markt buiten het beeld valt). Rechts staat de wachtpost E voor de overwegwachter (met een houten aanbouwtje als toilet). Aan de andere kant stond het vroegere Rijkstelegraaf- en Telefoonkantoor. De zijgevel van het pand op Dwarskade 1, op de hoek met de Badhuisstraat (links), kwam steeds meer in trek voor reclamedoeleinden. Onder andere is er een affiche met reclame voor vakantiekaarten per trein aangeplakt. Boven de wachtpost steekt de bordesseinpaal omhoog met de uitrijseinen voor treinen in de richtingen Antwerpen en Vlissingen.
 
 
Na 1930 werd de overweg door een drastische toename van het gemotoriseerd verkeer steeds meer een bottle-neck. De in 1938 geopende 'Rondweg' om Roosendaal zorgde al voor veel minder verkeer op de weg door Roosendaal. Dat was uiteraard in het voordeel van de wielerronde op 3 juli 1938. De 'Ronde van Roosendaal' bestond dat jaar uit 75 kilometer (15 ronden van 5 km) voor 120 amateurs, en 150 kilometer (30 ronden van 5 km) voor 65 professionals. Het publiek, dat op een strategisch punt staat bij de overweg 'De Schuiven' koan de renners vanaf de Markt (links) naar de Stationsstraat zien draaien.
 
Een talrijk publiek wacht op een passage van de wielrenners. Achter hen liggen de winkels van het koffie-, thee- en sigarenmagazijn C. Knappers (tevens handelend in duivensport-artikelen), Pharmaceutische Drogisterij 'De Schuiven' en de modezaak van L. Guyaux. Een talrijk publiek wacht op de wielrenners. Rechts ligt de overweg 'De Schuiven', waarvan de wachter die hele middag de bomen niet behoefde te openen. Foto 'Brenzo' (van den Broek en Zonen), Roosendaal.
 
 

'Het grote schuivenleed der kleine luiden, de voetgangers en fietsers'
 
 
Zoals overal in Nederland werd ook in Roosendaal het soms lange wachten voor 'De Schuiven' breed uitgesponnen in de plaatselijke pers. Het was voor vele journalisten koren op hun molen om steeds maar aandacht te besteden aan het dagelijkse gemekker over het lange tijd gesloten zijn van de overwegbomen.
 
 
Maar daarmee was 'het grote schuivenleed der kleine luiden, de voetgangers en fietsers' nog niet verholpen. Pas op zaterdagmiddag 24 september 1955, om 15.15 uur, stak de Roosendaalse burgemeester A. Freijters de eerste spade in de grond voor de aanleg van een onderdoorgang in gewapend beton, geheel op eigen kosten. De officiele opening vond plaats op 20 oktober 1956.
 
 
Ter herinnering aan de 'hereniging' van de in 1854 bruut gescheiden stadsdelen werd toen ook het stenen beeld 'Moeder en kind' van de beeldhouwer Joop Vlak onthuld. Het beeld bevindt zich sindsdien op een sierbetonnen sokkel op de rand van de onderdoorgang aan de Stationsstraat.
 
Met op de achtergrond de 'Paterskerk' (nu Onze Lieve Vrouwekerk) omhelzen moeder en kind (van de beeldhouwer Joop Vlak) elkaar al sinds 1956 ter herinnering aan de hereniging van de ruim honderd jaar tevoren gescheiden stadsdelen. Een sneeuwkleed kan hen niet deren, 28 december 1985.
 
 

Van 'wipsluitbomen' naar 'automatische halve overwegbomen' (AHOB)
 
 
In 1957 kwamen de lijnen Roosendaal - Antwerpen en Roosendaal - Vlissingen beiden onder de elektrische draad. Daarvoor moest de vroegere bordesseinpaal tussen de rails met de uitrijseinen voor treinen in die richtingen plaatsmaken voor twee afzonderlijke palen aan weerszijden van de baan (zoals rechts goed is te zien en links maar vaag). De wachtpost E (met aanbouw voor het toilet) uit 1907 mocht toen nog een vijftien jaren blijven staan.
 
Links staat de oude goederenloods uit 1887 die in de jaren vijftig, zestig en zeventig werd verhuurd aan RSK. De overwegbomen zijn gesloten, zodat een jonge bromfietser kans schiet schuin de weg over te schieten. (RSK stond voor 'Reimann, Stok & Kersken's Vereenigde Expeditiebedrijven N.V. ').
 
 
Gezicht vanaf de Dwarskade op de Markt, circa 1958. In 1957 was de electrificatie van de lijnen van Roosendaal naar Antwerpen en Vlissingen een feit. Aanvankelijk werd het publiek nog gewaarschuwd voor het aanraken van de draden. Maar de borden verdwenen al gauw na de vele aanrijdingen.
Hoewel er eigenlijk alleen aan de zuidzijde (rechts) een voetpad lag, waagde een fietser het toch om aan de verkeerde kant over te steken. In 1959 kwam een grondige vernieuwing van de overweguitrusting tot stand. Links staat nog de oude wachtpost E uit 1907.
 
 
Het is zondagmorgen en de overwegwachter staat te genieten van een mooi oktoberzonnetje. Twee maanden later was dit idyllisch tafereeltje verleden tijd. Een AHOB kent immers geen menselijke kracht en rust, 7 oktober 1972.
 
In de jaren vijftig raakte het mechaniek versleten en was dit hard aan vervanging toe. Ook waren na de aanleg van de onderdoorgang voor fietsers en voetgangers in 1956 de kleine sluitbomen niet meer nodig. De NS maakte toen van de gelegenheid gebruik om een nieuwe wachtpost aan de noordwestzijde van de overweg te bouwen met een vrij uitzicht naar alle kanten. Links staat de nieuwe wachtpost E.
 
Bovendien zou de overweg op kosten van de gemeente nogmaals worden verbreed en van nieuwe bestrating voorzien. Het werk begon in augustus 1959. Op 7 oktober 1959 werden de nieuwe sluitbomen geplaatst. Een dag tevoren waren de oude ijzeren bomen en hun zware contragewichten met snijbranders bewerkt en afgevoerd als oud roest.
 
 
De nieuwe bomen, elk van gelijke lengte en gemaakt van dun hout en aluminium, sloten naar het midden toe op een verend stuit-paaltje. De overweg kreeg een totale breedte van zestien meter. Ook aan de noordzijde lag voortaan een voetpad. Alvorens de bomen omlaag gingen, werden automobilisten gewaarschuwd door knipperlichten. Op 8 oktober 1959, 's morgens om zeven uur, werd alles vanuit de nieuwe wachtpost elektrisch in bedrijf gesteld. Voortaan was er geen sprake meer van 'kleine en grote schuiven'.
 
Op zondagochtend 5 maart 1972 rijdt een goederentrein vanuit Essen het Roosendaalse emplacement op. De overwegbomen zijn nog neergelaten. Links staat de oude goederenloods uit 1887 die in de jaren vijftig, zestig en zeventig werd verhuurd aan het RSK ('Reimann, Stok & Kersken's Vereenigde Expeditiebedrijven N.V.')
De vroegere bordesseinpaal tussen de rails met uitrijseinen voor treinen in de richtingen Antwerpen en Vlissingen had in 1957 plaats gemaakt voor twee afzonderlijke palen aan weerszijden van de baan, zoals aan weerszijden goed is te zien.
 
 
Nogmaals de oude goederenloods in beeld met daarop 'R.S.K. tel. 3030 en 3469 --- (Reimann, Stok & Kersken's Vereenigde Expeditie-bedrijven N.V.) --- en ook nog --- 'Van Gend & Loos Agence en Douane'---. In de jaren zestig had Roosendaal nog het netnummer 01650 en viercijferige abonneenummers.
 
 
Op Allerheiligen, 1 november 1972, toen nog een kerkelijke feestdag, waarop iedereen vrijaf had van zijn werk, rolt een goederentrein met locomotief NS 2429 uit Zeeland binnen. Nog geen maand later stond hier een AHOB. Links staat nog de 'oude' wachtpost E.
 
De nieuwe sluitbomen zouden slechts dertien jaar meegaan. Op 26 november 1972 kwam een geheel nieuwe beveiliging van het spoorwegemplacement Roosendaal in dienst, waarbij ook de handbediening van 'De Schuiven' moest plaatsmaken voor een AHOB (Automatische Halve Overweg Bomen) op de rijweg en aparte sluitbomen op de voetpaden.

Het lokale wegverkeer kreeg in 1964 een brede onderdoorgang aan de Badhuisstraat (Burgemeester Freijterslaan). De nieuwe wijk 'Westrand' was immers in aanleg. Aldus werd het nodig om ‘De Schuiven’ een flinke modernisering te geven. Buiten het gewone onderhoud was er sinds 1907 niet veel meer gebeurd. 'De Schuiven' telde nog steeds twee lange sluitbomen voor de rijweg en twee korte sluitbomen voor het voetpad aan de zuidzijde. In april 1941 waren 'automatische stopseinen' geplaatst. Zij gaven op een verre afstand aan of de overweg open of gesloten was.
 
 
Persfotograaf Ben Steffen maakte op 17 augustus 1972 vanaf het einde van de Markt een plaatje van de oude 'De Schuiven'.
 
 
Persfotograaf Thom van Amsterdam maakte op 10 januari 1987 vanaf het begin van de Kade een plaatje van de AHOB bij 'De Schuiven'. Het pand op de hoek (rechts midden in beeld), daterend uit circa 1865, staat al jaren leeg, maar zal (zoals het er nu naar uitziet), toch worden opgeknapt en opnieuw dienen als winkel.
 
 
17-12-2010          2723       NMBS, 2825, tr. IC 9213, Markt/Kade, bij aankomst te Roosendaal (± 10.30 u.). Links staat het pand op de hoek, daterend uit circa 1865, dat staat inmiddels al jaren leeg staat, maar (zoals het er nu naar uitziet), toch zal worden opgeknapt.
 
 
29-11-2012          3935       Gezicht vanuit de cabine van trein IC 2148 (a. = 14.41 u.) uit Vlissingen op de overweg aan de Markt/Kade, seinbrug en op treinstel NMBS 827 als trein L 2786 (v. = 14.37 u.) te Roosendaal. Links ligt de Badhuisstraat en verderop links staat het al lang leegstaande gebouw van het 'Expeditieknooppunt' van de toenmalige PTT. De machinist van de trein uit Vlissingen krijgt juist een geel sein ten teken dat hij mag doorrijden naar het station.